Het blijkt heel moeilijk en lastig te zijn om dingen – de onverbloemde waarheid – respectvol en zonder schroom of angst op tafel te leggen, aldus Ludo Verstraete in de epiloog van Doorbreek de lieve vrede op de werkvloer. Want we streven liever naar behoud van harmonie; we willen de lieve vrede, als het even kan, niet verstoren.
Kunstmatige harmonie
De auteur, mede gebaseerd op zijn langjarige ervaring als leidinggevende en HR-professional, staat in dit boek stil bij de redenen waarom mensen doen wat ze doen. Vooral ook bij de soms desastreuze gevolgen van het bewaren van de lieve vrede. Dat is kunstmatige harmonie en staat het succes van een organisatie in de weg.
Doorbreek de lieve vrede op de werkvloer is een oproep zowel aan mensen die ongepast gedrag vertonen (houd daarmee op en doe het anders) als aan hen die zwijgend toezien (doe je mond open).
feodale kenmerken
Deel I biedt inzichten in het fenomeen kunstmatige harmonie. Nog steeds zijn in organisaties feodale kenmerken aanwezig, zoals hiërarchische controle, gebrek aan individuele vrijheid en strikte sociale normen. Zo ontstaat een zwijgcultuur uit angst voor confrontatie of negatieve persoonlijke gevolgen. Kunstmatige harmonie is van alle tijden en is overal aanwezig. Het is beslist geen gezonde cultuur, maar wel een cultuur – en de auteur besteedt daar in alle delen van zijn boek veel aandacht aan.
Er komen onderwerpen aan de orde als psychologische vrijheid, groepsdenken en conformisme, het bijstandereffect (hoe meer toeschouwers, hoe minder de neiging om in actie te komen), het bandwagoneffect (kuddegedrag, bijvoorbeeld herkenbaar bij het kiezen van een terras waar al veel mensen zitten). Maar ook een onderwerp als landscultuur, waar een lang hoofdstuk aan is gewijd.
risico’s en gevaren
In deel II gaat het over de risico’s en gevaren van kunstmatige harmonie. Teloorgang van morele principes als integriteit, verantwoordelijkheid en respect zijn wel de belangrijkste. Gebrek aan leiderschap en slecht voorbeeldgedrag verhogen de kans op onethisch werkgedrag van medewerkers. Een begrip als ‘toxisch leiderschap’ wordt uitvoerig belicht, evenals de zwijgende volgers die het destructieve gedrag van hun leider faciliteren of zelfs verergeren.
De schade aan de organisatie uit zich in verminderde productiviteit en innovatie, door stress en burn-outs bij de medewerkers. Gebrek aan vertrouwen en betrokkenheid, het mijden van verantwoordelijkheid en het vermijden van conflicten: allemaal gevolgen van kunstmatige harmonie. Deze vorm van bedrijfscultuur, zoals de auteur dat noemt, is een stille vijand van mens en organisatie.
cultuurverandering
Deel III, met als titel ‘Weg met de kunstmatige harmonie’, bespreekt een groot aantal mogelijkheden om kunstmatige harmonie te doorbreken – en hoe die om te zetten naar een echte, een gezonde harmonie, waarin de dingen gewoon gezegd kunnen worden zonder bang te zijn voor persoonlijke gevolgen. Dan gaat het vooral om cultuurverandering en goed conflictmanagement, vanuit de gedachtegang dat een sterke cultuur zorgt voor sterke leiders en sterke medewerkers. De auteur reikt een groot aantal inzichten en methoden en technieken aan – ‘knoppen om aan te draaien’, noemt hij dit.
Voor de lezer die niet in brede zin is ingevoerd in de managementliteratuur, zijn de besprekingen van de vele theorieën en modellen vaak erg kort door de bocht. En niet alleen dat: ook wel erg veel van het goede. Vooral deel III is een volle grabbelton geworden van meer en minder concrete handvatten. Voor ieder wel iets naar zijn of haar gading te vinden, dat wel.
Het is een bijzondere prestatie van de auteur om rondom zijn onderwerp uit zoveel relevante literatuur zoveel relevante theorieën, modellen, methoden en technieken te verzamelen. En dat is mooi, want het doorbreken van de lieve vrede is geen sinecure. Maar wel heel hard nodig.
Grensoverschrijdend gedrag zal nooit minder worden als het bewaren van de lieve vrede de voorkeur geniet. Het hele boek is een pleidooi voor ‘horen, zien en spreken’, het motto van de auteur.
Over Teun van Aken
Dr. Teun van Aken is zelfstandig gevestigd organisatieadviseur en managementtrainer te Culemborg. Het gaat in organisaties altijd om resultaten bereiken met mensen. Dit was ook het leidmotief in zijn laatste twee publicaties. Van Aken is (co)auteur van een groot aantal artikelen en boeken.