Langetermijndenken in beleid - ‘Een signaalboek’

Regeren is vooruitzien. De uitdrukking staat als een huis, maar is toch een halve waarheid. Want met vooruitzien alleen regeer je niet. Het krijgt pas waarde als je er iets mee doet. Maarten Gehem en Arjen Gielen schreven een boek over het spanningsveld van vooruitkijken, nadenken en uitvoeren. En als het al niet duidelijk was: vooruitzien in beleid is geen kwestie van gewoon maar even doen.

Onze belevingswereld

De ondertitel van Langetermijndenken in beleid is: De gids voor kansrijk langetermijnbeleid in een kortetermijnwereld. In eerste instantie was ik het daar niet mee eens. Waarom is de wereld van nu meer gericht op de korte termijn, waar blijkt dat uit? Toen las ik, al in de eerste hoofdstukken, dat Nederland een traditie kent van langetermijndenken. Dus misschien bedoelen de auteurs het anders. Wat als de kwesties rondom beleid altijd al in een kortetermijnwereld plaatsvonden, namelijk onze belevingswereld? Dat uitgangspunt past goed bij de inhoud van dit boek. Met name bij het hoofdstuk over de psychologie van de lange termijn. Onze beleving werkt altijd al zo, dat we voorkeur hebben voor wat dichtbij is. We hebben moeite met uitgestelde beloning en hebben een hang naar het bekende, zelfs als dat aantoonbaar nadelig is.

Positiviteit en ambitie

Voorafgaand aan de analyse is de toekomstvisie van hoofdstuk 1. Een hoopvolle fictie over 2050, wanneer de langetermijnrevolutie heeft plaatsgevonden en we in politiek, beleid en uitvoering handelen met oog op de toekomst. Dit hoofdstuk doet denken aan gedeelten uit Provotyping, winnaar Managementboek van het Jaar 2025. Stefaan Vandist inspireert daarin door storytelling, praktijkvoorbeelden en kunst. Wat opvalt is een gedeelde focus op positiviteit en ambitie. Niemand wil aan de slag om een sombere toekomst te realiseren.

Onderscheid in horizonten

De auteurs pakken het in hoofdstuk 2 op en geven een definitie van de lange termijn. Kort gezegd gaat het om een periode van langer dan vijf jaar. Die periode verdelen ze in drie horizonten: individueel, generationeel en existentieel. Dat onderscheid is helpend. De toekomst kan voelen als een zwart gat, de indeling geeft een idee waar het om gaat. De indeling wordt consequent doorgevoerd in de rest van het boek, waardoor de termen gaandeweg steeds meer duidelijk worden en de uitwerking ervan meer invulling krijgt.

Het beleidsproces

Dit boek gaat over het combineren van langetermijndenken met beleid maken. Voor een helder overzicht van het beleidsproces maken Gehem en Gielen gebruik van het Beleidskompas van de Rijksoverheid, de gouden standaard voor het maken van beleid. Het kompas bestaat uit vijf stappen, waar ze er zelf een aan toevoegen. Voor de duidelijkheid zijn hier de stappen:

• Probleem analyseren
• Doelen stellen
• Opties uitwerken
• Gevolgen schatten
• Opties kiezen
• Implementeren (toegevoegd)

In aparte hoofdstukken doorlopen de auteurs een aantal keer de stappen van het beleidsproces, in relatie tot langetermijndenken.

In hoofdstuk 3 geven ze algemene informatie – ze vertellen hoe de lange termijn verbonden is met elke stap van beleid maken. In hoofdstuk 4 geven ze per stap de stand van zaken in Nederland. En in hoofdstuk 6 vertellen ze wat we kunnen doen om de effectiviteit van langetermijnbeleid te vergroten, ook weer per stap.

Het iteratieve karakter, de herhaling van de beleidsstappen, geeft een prettig ritme aan dit boek. In plaats van droge opsomming ligt de nadruk bij verschillende aandachtspunten op dezelfde route.

Samenvattingen

Gehem en Gielen hebben er alles aan gedaan om te zorgen dat hun boodschap blijft hangen. Naast het herhalen van de beleidsstappen maken ze veel gebruik van samenvattingen. Voorin dit boek staat een samenvatting van het totaal, maar ook elk hoofdstuk apart sluit af met een samenvatting. Kenmerkend voor dit boek zijn de diagrammen. Vrijwel elk hoofdstuk heeft een twee pagina’s groot, kraakhelder schema met de belangrijkste punten. Als je wilt, heb je in tien minuten de essentie van dit boek te pakken.

Andere boeken

Wat mij betreft had er meer aandacht mogen zijn voor de rafelranden. De auteurs erkennen dat de stappen van beleid in de praktijk niet zo mooi gestileerd verlopen als ze in het Beleidskompas staan. Maar ze geven weinig handvatten voor het navigeren in de woelige praktijk. Ik vermoed dat ze dat informatie vinden voor andere boeken. Ze noemen het nut van brede, maatschappelijke programma’s, maar werken dit niet uit. Hiervoor kun je terecht bij uitstekende boeken als Samenwerken aan maatschappelijke opgaven en Werken aan programma’s.

Doel

Langetermijndenken in beleid geeft zowel de stand van zaken rondom het onderwerp als een basis, eerste aanzet voor actie. Het is daarmee een signaalboek. Op meerdere momenten had ik de wens voor meer uitwerking. Maar dat is niet het doel van dit boek. Als je meer uitwerking wilt, zul je zelf aan de slag moeten.