De risicomijdende samenleving

Taco van Hoek, auteur van 'De risicomijdende samenleving', heeft jarenlang bij het Centraal Planbureau gewerkt, waarvan vijf jaar als directielid. Sinds 2006 is de econoom directeur van het Economisch Instituut voor de Bouw. Hij bekijkt de samenleving dan ook vanuit het venster van de (nieuw)bouw. De vaak wat rommelige structuur van de bouwsector komt terug in het boek. Zo ontbreekt een inhoudsopgave, evenals een heldere samenhang tussen de zes hoofdstukken, met titels als 'De vermogensgeneratie', 'De woningmarkt' en 'De beleidsagenda'. De auteur geeft in de inleiding aan dat hij er moeite mee heeft om in debatten, 'waar de argumenten over en weer vliegen', zijn verhaal over het voetlicht te brengen. De vraag blijft of dit in de 150 pagina’s van het boek wel is gelukt. Zoals de auteur door zijn economische bouw-bril kijkt, doe ik dat door mijn risico-bril. Wat me onmiddellijk opvalt, is dat in het hele boek, met het zwaarwegende woord risicomijding in de titel, het begrip risico uitermate abstract blijft. De paragraaf 'Omgaan met risico’s' in de inleiding is nog geen twee pagina’s lang en het begrip risico wordt hierin niet gedefinieerd. Welk risico, met welke oorzaken en gevolgen, voor wie? Wat is eigenlijk risicoperceptie en hoe werkt dat? Niets van dit alles. Wel wordt in deze paragraaf betoogd dat 'we' (wie zijn dat - ik voel me niet aangesproken) risico steeds meer terugdringen en daarmee groei opofferen. Hiermee wordt economische groei bedoeld, vooral groei van de bouwproductie. Veel verder in het boek, op pagina 87 om precies te zijn, staat namelijk '… zijn groeicijfers van 10% per jaar nodig om ten minste in 2018 weer op een structureel aantal van 70.000 opgeleverde woningen uit te komen'. Dit wekt de indruk dat alles weer koek in ei is al we de situatie van vóór de crisis weer weten te realiseren, een soort back to normal wensdenken? De oplossing voor dit alles wordt al vroeg in het boek weggegeven, ook in de paragraaf over het omgaan met risico’s. Dat is namelijk '…het bijstellen van het overdreven beeld van risico’s en de balanscrisis, en dat te vervangen door de juiste diagnose'. Nooit gehoord van Daniel Kahneman, Nobelprijswinnaar economie in 2002? Al eind jaren 1970 heeft hij met collega onderzoeker Amos Tversky de prospect theory ontwikkeld. Hieruit volgt dat mensen niet zuiver logisch handelen als het gaat om het inschatten van kansen op winst en verlies. Risicopercepties spelen hierbij namelijk een hoofdrol en wie bepaalt of die percepties goed of fout zijn? Je kunt hoogstens stellen dat risicopercepties strijdig zijn met de doelen die mensen nastreven, en daarmee niet functioneel. Dergelijke nuances mis ik in een boek dat de hele samenleving eenvoudig als risicomijdend bestempelt. Overigens, op een aantal punten ben ik het eens met de auteur. De tendens om risico’s vooral te mijden - de paragraaf 'Doorgeschoten risicoperceptie' - herken ik in talloze sectoren, met neigingen als de risico-regel-reflex om risico’s met meer wet- en regelgeving proberen te beheersen. Toch blijft het dan juist zaak om een abstractie als risicomijding scherp te formuleren: om welke effecten van welke onzekerheden op welke doelen van wie gaat het? Om de risico-definitie van de ISO-31000 richtlijn maar eens aan te halen. Daarbij is eenzijdige focus op economische groei door het bouwen van (meer) woningen en kantoren volgens mij anno 2015 volledig achterhaald. Wat ik bijvoorbeeld graag had gelezen is een heldere visie op verduurzaming, bijvoorbeeld door een grootschalig renovatieprogramma dat bestaande woningen veel energiezuiniger maakt. Welk overheidsbeleid met welke nudges is daarvoor nodig en hoe kunnen marktpartijen daar op inspringen? Echter, dit alles is gebaseerd op mijn percepties, op basis van mijn subjectieve risico-bril. Oog en oor hebben voor risico’s betekent openstaan voor andere inzichten. Dit om de valkuil van de bevestigingsbias - ik lees alleen wat mijn mening bevestigd - te ontlopen. Het schrijven van een onconventioneel boek over een conventionele sector is Taco van Hoek hoe dan ook gelukt. Gewoon gaan lezen dus, en op basis daarvan je eigen beeld bouwen.