Wat als de markt faalt?

Met 'Wat als de markt faalt?' met als ondertitel 'De kracht van het irrationele in de economie' van John Cassidy krijg je eigenlijk drie boeken voor de prijs van één. Een inleiding in de standaardeconomie, een overzicht van alternatieve verklaringen voor economisch gedrag en een chronologische beschrijving van de huidige financiële crisis en het ontstaan daarvan. Het eerste deel van dit boek heeft de suggestieve titel 'Utopische Economie' en vormt een korte inleiding in het ontstaan van de economische wetenschap. In een vlotte stijl,

'Wat als de markt faalt?' is bijna geschreven als een spannende detective, neemt Cassidy ons mee van Adam Smith de 'vader van de economie' en de ontdekker van de 'onzichtbare hand', via Marshall, Wallras en andere bekende economen naar uiteindelijk Milton Friedman en Robert Lucas. In dit deel laat hij zien dat de markt in veel gevallen een nuttig sturingsmechanisme is, maar dat het dogma van de vrije markt uiteindelijk niet veel meer is dan een ideologie die bewust door rechtse denktanks is gepromoot om overheidsinvloed terug te dringen. Ondanks overweldigend bewijs van het falen van de markt op vele terreinen bleken beleidsmakers overal ter wereld gevoelig voor de lofzang op de vrije markt. En dat terwijl het overduidelijk is dat de markt geen rekening houdt met belangrijke zaken als duurzaamheid, rechtvaardigheid, maatschappelijke kosten, collectieve behoeften, de belangen van toekomstige generaties, mensenrechten etc. etc. Het tweede deel van het boek: onder de titel 'Werkelijkheid Gerelateerde Economie' biedt ons een fraaie maar op het eerste gezicht enigszins onsamenhangende verzameling van bekende en minder bekende critici van de standaard economie. Cassidy gaat hier onder meer in op speculatieve zeepbellen, economische psychologie, speltheorie, kuddegedrag en rationele irrationaliteit. (het rationele gedrag van individuen dat voor de collectiviteit ongewenst uitpakt).

Deel drie: 'De grote crisis' laat zich opnieuw lezen als een detective. Dit deel is een chronologische beschrijving van de recente financiële crisis en het ontstaan daarvan. Cassidy geeft hier zeer veel informatie over de belangrijkste spelers in dit drama, over de opeenvolging van gebeurtenissen en over de vaak foute beslissingen en reacties van de beleidsmakers. Hij laat ons zien dat het ontstaan van de financiële zeepbel al veel langer terugligt en in de hand is gewerkt door het overdreven geloof in de efficiency van de markt. In de financiële markten zijn er teveel 'perverse prikkels' die kunnen leiden tot een het ontstaan van zeepbellen die vervolgens knappen. Hier blijkt ook het waarom van de verzameling voorbeelden van irrationeel gedrag uit deel twee. Cassidy grijpt ter adstructie regelmatig terug naar de in deel twee beschreven mechanismes, zoals kuddegeest, zeepbellen en prisonersdilemma's. De huidige financiële crisis blijkt ook lang niet de eerste bankencrisis, maar is volgens Cassidy wel de eerste die door het blinde geloof van de toezichthouders in het zelfreinigende vermogen van de markt zo uit de hand is gelopen.

Dit deel kun je dan ook lezen als een felle aanklacht aan het adres van Alan Greenspan in zijn laatste jaren als president van de FED. Het blinde geloof in het dogma van de vrije markt heeft de wereldgemeenschap op enorme (1000-en biljoenen dollars) kosten gejaagd. Al met al is dit een zeer leesbaar boek over een interessant en hoogst actueel economisch gebeuren. Voor economen zijn de eerste twee delen van het boek wat overbodig. Deze delen bieden voor hen vooral een herhaling van de (eerstejaars) inleiding in de economie. Helaas dekt de titel de inhoud ook niet helemaal. Anders dan de titel suggereert, beperkt de analyse van Cassidy zich voornamelijk tot het falen van de financiële markten. Dit wordt echter weer goed gemaakt door de overtuigende en ronduit schokkende conclusies. Cassidy laat ons zien dat juist de financiële markten zeer gevoelig zijn voor positieve terugkoppelingen en rationele irrationaliteit. Zonder regulering en toezicht zullen zeepbellen en crashes op deze markten meer regel zijn dan uitzondering. Persoonlijk vind ik het betoog van Cassidy dat de mainstreameconomen zich graag laten misbruiken door conservatieve vrijemarktideologen en dat mede daardoor de ideologie van de vrije markt voor politici en beleidsmakers een verlokkend perspectief was (en is?) wel erg ver gaan. Natuurlijk is de realiteitswaarde van de economische wetenschap nog erg beperkt. Je zou de theorie van (meer) marktwerking kunnen vergelijken met de theorie dat aderlating helpt bij allerlei ziekten en aandoeningen.

Beide theorieën werden uitgedragen door deskundigen die overtuigend en met gebruik van veel vaktermen kunnen beargumenteren waarom deze remedies werken. En dat ondanks de duidelijke bewijzen van het tegendeel. Intussen is de geneeskunst sterk verbeterd. Hopelijk schudt het boek van Cassidy economen en beleidsmakers wakker. Voor het oplossen van de economische problemen hebben we echte instrumenten nodig en geen ideologieën.